عُمر خيّام نيشابوري
ای عشق عيّار آمدم
۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۶
عین‌القضات همدانی
۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶
زادروز عُمر خيّام نيشابوري – نگاهي به افکار و کارهاي او
*****
مورخان تاريخ عمومي (جهان) با تطبيق تقويمها، هجدم ماه مي سال 1048 ميلادي (28 ارديبهشت) را روز تولّد حكيم عُمَر خيّام (غياث الدين ابوالفتح عمر ابن ابراهيم نيشابوري) رياضي دان، فيلسوف و اديب بزرگ ايراني نوشته اند كه از ديرزمان در ايران، روز بزرگداشت اين انديشمند ناميده شده و آيين هايي برگزار مي شود.
تقويم هجري خورشيدي كه ايرانيان آن را بکار می برند، ششم مارس 1079 ميلادي توسط حكيم عمر خيام تكميل شد كه به تقويم جلالي معروف گرديده است، زيرا كه در زمان حكومت جلال الدين ملكشاه تنظيم شده بود. اين تقويم دقيق تر از تقويم ميلادي است، زيرا كه عدم دقت آن هر 3770 سال يك روز است و تقويم ميلادي هر3330 سال.
عُمر خيّام كه به نوشته كتب تاريخ عمومي، چهارم دسامبر سال 1131 وفات يافت نه تنها يك رياضي دان و فضا شناس بزرگ بود بلكه در فلسفه، پزشكي و شعر نيز شهرت جهاني دارد و رباعيات او در سال 1839 توسط «ادوارد فيتزجرالد» به انگليسي ترجمه شده و انگليسي زبانان از همين طريق با مضامين رباعيات خيام آشنا شده اند. اين رباعيات با حاشيه نويسي فيتز جرالد هنوز هر سال به زبان انگليسي تجديد چاپ مي شود. آثار ديگر خيام از جمله «نوروزنامه» و «رساله در وجود» معروفند.
وي در طول حيات خود چند سفر تحقيقاتي به اصفهان، سمرقند، بخارا و ري كرده بود. خيام بر خلاف همدوره اش خواجه نظام الملك، به كار ديواني (دولتي) علاقه زياد نداشت، باوجود اين، دعوت شاه وقت را براي ساختن رصدخانهِ ري پذيرفته بود. برخي از روزشمارنگاران فرنگي، ولادت خيّام را 18 مي سال 1044 ميلادي و وفات اورا در سال 1124 ذكر كرده اند كه ظاهرا ماخذ آنان تقويم هاي ميلادي قديم بوده است.
پاره اي از مورّخان خيام را در عين حال يك ناسيوناليست ايراني خوانده اند كه برخي ويژگي هاي ايرانيان از جمله مهربان بودن و مهرباني كردن را به بهترين صورت توصيف كرده است از جمله درباره جشن مهرگان گفته است: “اين ماه را از آن جهت «مهرماه» گويند كه مهرباني بوَد مردمان را بر يكديگر، از هر چه رسيده باشد (داشته باشند)؛ از غلّه و ميوه نصيب باشد بدهند و بخورند با هم (همیاری و مهما ن نوازی).”.
نام خيّام همه جا با نيشابور همراه است. آرامگاه خيام در اين شهر قرار دارد و به همين سبب نيشابور در جهان به شهر «عُمر خيّام» معروف است. عمر خيام علاقه اي عجيب به زادگاهش، نيشابور، داشت كه يادگار دوران ساسانيان (شاپور يكم) است و يک بار هم براي مدتي كوتاه پايتخت ايران شده بود
. اين شهر در رديف بلخ، بخارا، هرات و مَرو يکي از پنج شهر بزرگ خراسان بشمار مي رفت و طاهر ذواليمينين در همين شهر حاکمیت ملی و استقلال ایران را اعلام کرد و آن را از جهان عرب و حاکمیت خلیف عباسی مجزّا ساخت. نيشابور سه سال بعد به هزينه دولت وقت تجديد بنا شد. مردم اين شهر يک بارهم به تيغ مغول ها گرفتار آمده بودند.
